Przymusu bezpośredniego mogą używać zarówno ochroniarze, jak i policjanci, funkcjonariusze, strażnicy, żołnierze. Jednak nie wszyscy ochroniarze mają takie samo prawo do środków przymusu bezpośredniego – mogą ich używać tylko ochroniarze wykwalifikowani.

Z ochroniarzami spotykasz się raczej częściej niż z funkcjonariuszami (chyba że sam nim jesteś) – w końcu ochroniarzy nie brak na co dzień w sklepach. Czy zastanawiałeś się kiedyś, jakie ochroniarz ma prawa i jakich środków przymusu bezpośredniego może używać?

Co to jest przymus bezpośredni?

Sama definicja przymusu bezpośredniego odnosi się do postępowania wobec pacjentów psychiatrycznych i jest podana w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego.

Przymus bezpośredni w tym kontekście polega na:

• obezwładnieniu,
• izolacji,
• przytrzymaniu,
• przymusowym podaniu leków.

W kontekście ochroniarzy możemy mówić o przymusie bezpośrednim jako działaniu zmierzającym do obezwładnienia danej osoby – ochroniarz do tego celu może używać pewnych środków.

Przymus bezpośredni a ochroniarz w sklepie – kto może używać?

Definicję ochroniarza wykwalifikowanego znajdziesz w art. 2 pkt. 6 ustawie o ochronie osób i mienia – ale nie tylko wykwalifikowanego, bo ochroniarzem jest zarówno:

• osoba wpisana na listę kwalifikowanych pracowników ochrony fizycznej,
• osoba wpisana na listę kwalifikowanych pracowników zabezpieczenia fizycznego,
• osoba wykonująca zadania ochrony w zakresie niewymagającym wpisu na ani jedną z dwóch list.

Taki podział zastąpił rozróżnienie na licencjonowanych i nielicencjonowanych pracowników ochrony. Na obecnych legitymacjach ochroniarzy jest napisane, jakie mają uprawnienia w zakresie pracy na obszarze chronionym czy w obiekcie chronionym.

Warto wiedzieć, czym jest przymus bezpośredni, jego użycie i wykorzystanie oraz jakie są środki przymusu bezpośredniego, aby wiedzieć, jak np. możemy zostać potraktowani przez pracownika ochrony w sklepie i czy ochroniarz miał do tego prawo.

Środki przymusu bezpośredniego – użycie a wykorzystanie – jaka jest różnica?

Użycie przymusu bezpośredniego to zastosowanie środka przymusu bezpośredniego wobec osoby (art. 4 ust. 6 Ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej). Z kolei wykorzystanie środka przymusu bezpośredniego to jego zastosowanie wobec zwierzęcia albo zastosowanie go w celu zatrzymania, zablokowania bądź unieruchomienia pojazdu lub pokonania przeszkody. Zgodnie z przepisami prawa użycie przymusu bezpośredniego odnosi się do osób, natomiast wykorzystanie – do zwierząt, pojazdów i przeszkód.  Zatem według prawa używa się np. psa służbowego – jakkolwiek by to nie brzmiało.

Kto może używać przymusu bezpośredniego?

Do używania lub wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego są osoby wymienione w art. 2 pkt. 2 Ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej:

• członkowie służby porządkowej, o których mowa w ustawie z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych,
• pracownicy zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich lub młodzieżowych ośrodków wychowawczych.

Punkt pierwszy tego samego artykułu wymienia zaś osoby, które są uprawnione zarówno do użycia przymusu bezpośredniego, jak i broni palnej. Znajdują się tam między innymi pracownicy ochrony uprawnieni do użycia bądź wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, funkcjonariusze, strażnicy, żołnierze.

Środek przymusu bezpośredniego a wykwalifikowany ochroniarz w sklepie

Zaraz przeczytasz, jak przenikają się przepisy prawne i dlaczego znajomość zaledwie jednej ustawy nie wystarczy do całkowitego zrozumienia tematu. Środki przymusu bezpośredniego, jakich może używać lub jakie może wykorzystywać wykwalifikowany pracownik ochrony, są określone w art. 36 ust. 4 o ochronie mienia i osób. Ten artykuł odnosi się zaś do katalogu środków przymusu bezpośredniego w ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Jakich środków przymusu bezpośredniego może użyć ochroniarz wykwalifikowany?

Wykwalifikowany pracownik ochrony może używać takich środków przymusu bezpośredniego i wykorzystywać takie, jak:

• siła fizyczna,
• kajdanki na ręce,
• pies służbowy,
• pałka służbowa,
• ręczne miotacze substancji obezwładniających,
• przedmioty służące do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej (czyli paralizatory).

Jeśli chodzi o używanie i wykorzystywanie siły fizycznej przez wykwalifikowanego ochroniarza, może on uciekać się do technik transportowych, technik obrony (może bronić się za pomocą uderzeń) i obezwładniania. Nie może używać i wykorzystywać technik ataku. Używanie i wykorzystywanie uderzeń jest dozwolone, jeśli odpiera bezprawny zamach na siebie, inne osoby czy mienie. Uderzenia mogą zostać także wykorzystane w celu zapobiegnięcia ucieczce danej osoby.

Kiedy wykwalifikowany pracownik ochrony może użyć przymusu bezpośredniego?

Zadaniem wykwalifikowanego pracownika ochrony jest ochrona osób (działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia, zdrowia i nietykalności osobistej) oraz ochrona mienia (działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu, a także przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń oraz niedopuszczające do wstępu osób nieuprawnionych na teren chroniony). Mówi o tym art. 6 ust. 5 i 6 Ustawy o ochronie osób i mienia z dnia 22 sierpnia 1997 roku.

W granicach chronionych obiektów i obszarów wykwalifikowany pracownik ochrony może użyć środków przymusu bezpośredniego w przypadku (art. 36 pkt. 1 ust. 4 Ustawy o ochronie osób i mienia):

• odparcia bezprawnego, bezpośredniego zamachu na wolność, zdrowie lub życie własne lub innej osoby,
• przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na chronione obszary, obiekty lub urządzenia,
• przeciwdziałania niszczeniu mienia,
• ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki, pościgu za osobą,
• pokonania czynnego oporu.

Ważne: wykwalifikowany pracownik ochrony nie może używać środków przymusu bezpośredniego do pokonania biernego oporu – czyli np. kiedy dana osoba nie jest agresywna, ale konsekwentnie i z uporem odmawia wykonania działań proponowanych przez ochroniarza. Na przykład nie chce pokazać wnętrza torby do kontroli w przypadku podejrzenia kradzieży albo odmawia opuszczenia budynku z powodu swojego skandalicznego zachowania (np. ubliżania kasjerce, klientom).

Jeżeli chodzi o działanie poza granicami obiektów i obszarów chronionych, wykwalifikowany pracownik ochrony może użyć środków przymusu bezpośredniego w celu zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub jego doprowadzenia.

Ilu środków przymusu bezpośredniego może użyć wykwalifikowany ochroniarz?

Podobnie jak w obronie koniecznej – środek przymusu bezpośredniego jak akcesorium do samoobrony musi być wybrane tak, aby było adekwatne do stopnia zagrożenia. Wykwalifikowany ochroniarz może użyć między innymi psa służbowego, pałki, paralizatora czy gazu pieprzowego – jednak nie może obdarować danej osoby pełnym arsenałem swoich środków. Środek przymusu bezpośredniego musi być jak najmniej dolegliwy, a osoba powinna zostać obezwładniona tak, aby nie doznała ciężkiej szkody. Kiedy zostanie już czasowo unieszkodliwiona, ochroniarz – podobnie jak osoba broniąca się przed napastnikiem – nie może dalej używać środka przymusu bezpośredniego.

Środki przymusu bezpośredniego a niewykwalifikowany pracownik ochrony

Prawo nie może zabronić żadnej osobie dorosłej posiadania środków do samoobrony – także pracownikowi ochrony bez kwalifikacji, który może przy sobie nosić własny gaz pieprzowy czy paralizator i użyć tych akcesoriów do obrony koniecznej. Dzieje się tak, ponieważ wówczas gaz pieprzowy nie jest środkiem przymusu bezpośredniego, a środkiem do samoobrony. Ochroniarzowi nie można zabronić posiadania akcesoriów do samoobrony przy sobie – jeżeli użyje ich w niewłaściwy sposób, będzie odpowiadał za to użycie, nie za ich noszenie w kieszeni.

Kiedy nie można użyć środków przymusu bezpośredniego?

Istnieją ograniczenia co do używania środków przymusu bezpośredniego. Tylko technik obezwładniających można użyć wobec kobiet w widocznej ciąży, osób wyglądających na mniej niż 13 lat, osób widocznie niepełnosprawnych. Zwróć uwagę na ważne określenia – “widocznej”, “widocznie”.

Oznacza to, że ochroniarz teoretycznie mógłby użyć środków przymusu bezpośredniego wobec kobiety, po której absolutnie nie widać, że jest w ciąży (ochroniarz nie może tego wiedzieć) i wobec dziecka mającego 12 lat, ale wyglądającego na co najmniej np. 17-latka (ochroniarz również mógłby tego nie wiedzieć).